Chúng ta thường mắc phải những vấn đề cơ bản khi hành thiền, đó là quá chú tâm, mong muốn điều gì đó xảy ra hoặc muốn chấm dứt điều gì đó đang xảy ra. Đó là một dạng của tâm lang thang, chưa thật sự thả lỏng.

1. Thế nào là thái độ đúng khi thiền?

Khi hành thiền, thái độ đúng là không quá chú tâm, không kiểm soát hay áp chế tâm, không cố tạo điều gì, không cưỡng ép, kiềm chế hay ngăn ngừa bất kỳ cảm xúc hay suy nghĩ nào đang xảy ra. Thiền định là không cố gắng tạo ra bất kỳ điều gì, mà cũng không loại bỏ bất kỳ điều gì đang xảy ra.

Chúng ta chỉ biết những gì xuất hiện, chấm dứt hay đang xảy ra. Có nghĩa, chúng ta chỉ quan sát và nhận diện mà thôi. Chỉ khi nào tâm quan sát không có tham, sân hoặc lo âu, sợ sệt thì tâm thiền mới khởi sinh. Trong cuộc sống cũng vậy và trong thiền định cũng vậy, cố tạo ra điều gì là tham, cố loại bỏ những gì đang xảy ra là sân, không hay biết điều gì đang xảy ra hay đã chấm dứt là si. Còn tham – sân – si này thì ta còn chưa đạt đến sự thả lỏng thật sự cần thiết khi thiền.

Lời khuyên mà những người thực hành thiền lâu năm đưa ra cho những người mới bắt đầu là đừng kỳ vọng, đừng mong muốn, đừng lo lắng, băn khoăn. Vì tâm mong cầu, ham muốn hay lo lắng thì quá trình hành thiền sẽ gặp trở ngại. Việc thiền định là chấp nhận, thư giãn và quan sát bất kỳ điều gì xảy ra cho dù là tốt hay xấu. Đừng hành thiền với tâm mong cầu điều gì xảy ra. Mong cầu điều gì chỉ làm cho tâm thêm căng thẳng và mệt mỏi.

Bản chất chân thật nhất và sâu sắc nhất của việc thiền định sẽ không còn đúng nếu chúng ta cố gắng tạo ra kinh nghiệm mà mình mong muốn. Hãy chỉ hay biết và quan sát những gì đang xảy ra đúng với bản chất của nó. Sẽ là không công bằng nếu bạn chỉ muốn có những cảm xúc tốt và không muốn những cảm xúc khó chịu xuất hiện.

2. Thế nào là nhận diện đơn thuần?

Nhận diện sự có mặt của một hiện tượng được bắt đầu bằng chánh niệm. Nhờ có chánh niệm nên chúng ta mới có thể thấy rõ từng tâm hành đang diễn tiến trong mình, đó gọi là nhận diện đơn thuần. Nhận diện đơn thuần không mang tính chất trách móc hay chào đón vui vẻ; đó chỉ là việc nhận diện không có khen, chê hay phán xét, tức là biết một cảm giác, cảm xúc, suy nghĩ nào đó có mặt mà thôi.

Nhận diện đơn thuần cũng được gọi là nhận diện vô tư nên không đi kèm suy nghĩ, cảm xúc nào theo hướng vồ vập hay xua đuổi. Ví dụ, khi quay trở về với chính mình bằng sự chánh niệm, chúng ta đang giận thì sẽ nhận diện được rằng, mình đang giận. Bạn thấy đấy, sự nhận diện này hướng đến duy nhất một đối tượng, đó là chính mình chứ không phải là ai khác hay sự việc nào cả. Giống như với việc quan sát hơi thở mà chúng ta đã thực hành ở những ngày trước vậy. Mình thở vào thì nhận diện hơi thở vào; mình thở ra thì nhận diện hơi thở ra. Hơi thở dài hay ngắn, mình nhận diện được nó dài hay ngắn. Nếu bạn cố làm cho hơi thở ngắn đi hay dài thêm thì đó không còn là nhận diện đơn thuần nữa.

Bạn hãy hình dung thế này, việc nhận diện như một người lính gác cửa vậy, khi có người đi vào thì biết người đó đi vào, khi có người đi ra thì biết người đó đi ra. Bạn không ngăn cản, không chào đón cũng không xua đuổi. Cụ thể như khi bạn nghe thấy một âm thanh từ tai, nhận diện đơn thuần nghĩa là bạn biết, à, mình đang nghe thấy âm thanh này. Nhưng làm sao bạn có thể xua đuổi âm thanh ấy đi được? Và có phải, nếu bạn cứ cố gắng xua đuổi, dập tắt âm thanh ấy đi, là tự bạn làm khó, làm khổ chính bản thân mình không?

Khi thả lỏng hoàn toàn và dùng chánh niệm để nhận diện một vấn đề, sự việc hoặc cảm xúc nào đó là bạn đang giúp chúng nằm yên đó, không tăng trưởng theo chiều hướng tiêu cực. Đó là cơ sở để bạn có thể chuyển hóa mọi thứ về phía quân bình hoặc tích cực hơn. Lấy ví dụ về âm thanh như trên vừa nhắc đến, khi bạn nghe thấy một âm thanh mà chỉ nhận diện đơn thuần là mình nghe thấy, không đưa ra một chút phán xét nào thì làm sao âm thanh ấy có thể làm phiền bạn được, đúng không? Chỉ những suy nghĩ “âm thanh ấy vui vẻ làm sao”, hoặc “âm thanh ấy gây ồn ào quá” mới là tiền đề để tâm bạn bất định.

Và, trong cuộc sống thường ngày, ở tất cả mọi việc chúng ta làm, ta luôn có thể áp dụng và tăng trưởng sự chánh niệm. Đơn giản chỉ là phát huy khả năng nhận diện của mình. Khi đi, ta biết mình đang đi; khi ngồi, ta biết mình đang ngồi… Ta không để tâm mình phán xét những hành vi ấy. Đó gọi là thực hành chánh niệm trong từng phút, từng giây. Đó gọi là tăng trưởng sự nhận diện đơn thuần. Khả năng nhận diện đơn thuần càng cao thì ta càng đến gần hơn với trạng thái bình an, hạnh phúc.

Lược ghi: ANSpace

Thực hành Mindfulness, thiền định trên app AN Space bằng cách vào trang Thiền định. 

Tải và trải nghiệm ngay app AN Space:

– IOS:  https://apple.co/3xoPaJN 

– Android:  https://bit.ly/3aPxRK8